Snipperbericht 34

EN ALS HET SCHRIJVEN NIET LUKT? Omgaan met uitstelgedrag en schrijfblokkades - 1: Je eigen schrijfvoorwaarden

Uitstelgedrag en schrijfangst Veel mensen hebben last van uitstelgedrag als ze willen gaan schrijven. We kennen er allemaal voorbeelden van. We willen wel ons eigen levensverhaal vastleggen, maar er aan beginnen is nog een heel ander verhaal. Er zijn altijd andere dingen die belangrijker zijn. En als we dan eindelijk zover zijn, dat we tijd geblokt hebben en aan de slag kunnen, dan begint het pas. Ik ken het van a tot z. Eerst wil ik nadenken over hoe ik mijn verhaal wil opbouwen, welke thema’s ik belangrijk vind, hoe groot het moet zijn. Ik wil nog wat literatuur doorlezen om te kijken hoe ik het ga aanpakken. Ik wil eerst nog even de telefoontjes afwerken, de mail doornemen, een briefje schrijven aan een collega. De was moet nodig in de machine, de planten willen water. De afval moet naar de afvalcontainer. Alles dient zich aan en dringt zich op, tijdens elke ronde waarin ik aan een boek of opdracht werk. Ik wil er aan werken en toch stel ik het uit. En als ik tenslotte voor mijn computer zit en een lege bladzijde aankijk, maak ik tien keer een begin, dat ik tien keer verwerp. Schrijfangst.Het hebben van schrijfblokkades is allesbehalve een individueel probleem! Alleen al het weten dat anderen er ook mee kampen, kan heel er opluchten. In een schrijfgroep helpt het mensen om ervaringen te delen en elkaar steun te bieden bij het oplossen van hun problemen.

Mythes rond schrijven Dat helpt ook mee om de mythes die er bestaan rond schrijven en het schrijfproces te doorbreken, zoals:Een goede schrijver zet zijn of haar stuk in één bevlogen middag of avond op papier – of een boek in een paar weken in de computer! / Schrijven kost geen tijd / Je kunt het of je kunt het niet, het is een kwestie van Talent / Schrijven kun je alleen als je Inspiratie hebt / Schrijven is leuk. Die mythes kloppen niet. Schrijven kun je leren door te oefenen, te doen, door vooral maar gewoon te beginnen. Je leert van je fouten, al schrijvend kom je er achter hoe het werkt. Aan een gepubliceerd artikel, boek of verhaal ziet niemand hoeveel werk er in zit en dat het vijf keer herschreven is.

Schrijfblokkades en voorwaarden Schrijfblokkades kunnen te maken hebben met verschillende factoren. Een eerste groep belemmeringen huis in je organisatie van je schrijfomgeving. Als je schrijfomgeving niet klopt, lukt het gewoonweg niet. Denk eens na over de voorwaarden waaronder je schrijft, de praktische omstandigheden. Inzicht krijgen in je eigen voorwaarden en je eigen schrijfproces helpt je om door blokkades heen te komen.Hier volgen een paar oefeningen rond deze voorwaarden. Ze werken het beste als je ze in een groep doet en mensen de uitkomsten ervan met elkaar laat delen.

Oefening 1: Hoe ga je te werk? Schrijf een kleine tekst met de beginzin: Als ik een verhaal wil schrijven dan…Vul die zin aan, beschrijf hoe je te werk gaat en wat er bij jou gebeurt.

Oefening 2: Eigen schrijfvoorwaarden Lees de volgende citaten of lees ze voor:

‘Ik moet alleen zijn. Ik moet het een beetje koud hebben om te schrijven. Ze mogen me er ook niet uithalen. Ivan kan in de huiskamer aan zijn bureau zitten schrijven, en als je hem wat vraagt geeft hij gewoon antwoord. Als ze bij mij in de kamer komen, begin ik al te schreeuwen, echt hysterisch. Ik ben een moeilijk mens.We zijn gaan verhuizen omdat ik niet nee kan zeggen tegen mensen die langskomen. Ik hou van gezelligheid en ik vind ook dat mijn huis open moet zijn. Misschien is het mijn Indische achtergrond, altijd gastvrij te zijn voor mensen die komen.’Marion Bloem in: Anja Meulenbelt (samenst.): Wie weegt de woorden? Sara, Amsterdam, 1985

‘Ik vlucht, naar een kamertje elders, waar niemand me kan vinden, en waar ik hoog boven de dingen uit naar buiten kan kijken. Water. Een park. Langstrekkende gele strepen van de tram. Lijn 9, lijn 14, lijn 14, lijn 9. Als het begint te schemeren laten de lichten van het verkeer de brede straat in de verte lijken op een Parijse boulevard. Schrijven is een asociale bezigheid, voor vrijwel niemand in de omgeving dragelijk, die dus in afzondering dient te geschieden. In verbanning. Misschien dat ik daarom zo snel heb leren schrijven, want ik wilde ook altijd weer terug.En hoe doe je dat, schrijven? Ik kan iets vertellen over de rituelen die ik heb ontwikkeld, hoe ik de avond van te voren teruglees tot hoever ik was gekomen, en hoe ik dan de volgende ochtend, zonder er bewust aan te denken, ontbijt, de krant lees, koffie ga drinken in het koffiehuis dichtbij, iets corrigeer tot langzamerhand, als vanzelf, de spanning stijgt, de beelden zich beginnen op te dringen en ik terug moet, naar de machine. Niet te hard tegen de zinnen duwen, weet ik nu, ze vloeien het beste aks je ze haast achteloos betrapt. En niet te lang rond blijven lopen met die spanning, dan ebt het weer weg. Ik kan iets vertellen over mijn speciale fetisjismen. Zwarte inkt in mijn vulpen, ruitjespapier, bij voorkeur dat uit Zwitserland dat ruitjes heeft van vier millimeter in plaats van vijf millimeter die k meeneem uit Frankrijk. Daar maak ik notities op. De eerste zinnen, iets van structuur. Daar kijk ik dan zelden meer naar, ik tik achter elkaar door. Drie, vier of vijf uur. Een enkele keer stop ik, om staande wat te eten. Meestal vergeet ik dat, net zoals ik de koffie vergeet die ik heb klaargezet, en de sigaar die ik uit heb laten gaan. Sommige muziek helpt als ik schrijf. Glenn Gould die Haydn speelt, net zo voor zichzelf en naar binnen gericht als ik. Terwijl ik goedkeurend zit te mompelen achter de machine hoor ik hoe hij zich door zijn muziek heen bromt. Hij trekt geen aandacht, daarom mag hij erbij zijn als ik schrijf, net als de katten, die, zoals Josepha Mendels dat zegt, stilte verspreiden. Andere muziek, Perlman, is voor erna, want Perlman wil bewonderd worden.’Anja Meulenbelt in: Wie weegt de woorden? Sara, Amsterdam, 1985

Schrijf in trefwoorden over je eigen voorwaarden: Waarschrijf je: thuis of (ook) elders? in welke ruimte? op een speciale plek? waarom deze plek? Wanneer schrijf je: op welk tijdstip, als je alleen bent of juist met anderen? in welke stemming moet je zijn? welk weer verkies je om te schrijven? Hoeschrijf je: aan welke tafel, welke stoel? welk licht wil je hebben, welke pen, welk papier? al beschreven, gebruikt papier of juist gloednieuw papier? of alleen in de computer? wil je muziek erbij, eten, drinken? de hond? Hoe belangrijk zijn materiële zaken voor je, welke waarde ken je ze toe? Rituelenrond het schrijven: wat gebeurt er allemaal vóór je inderdaad zit te schrijven? wanneer lukt het om goed te beginnen? Watwil je schrijven: een verhaal uit je leven, gedichten over je leven, een heel boek, een artikel over je werk? aantekeningen in je dagboek? heeft het soort schrijven een relatie met je voorwaarden? wanneer schrijf je wat? Beschrijf nu je eigen schrijfvoorwaarden. Als je dat gedaan hebt, bekijk je of jouw voorwaarden reëel zijn. Moet er werkelijk aan voldaan zijn om te kunnen schrijven, of heb je je voorwaarden zo ideaal geformuleerd dat er nooit aan voldaan kan worden?

Oefening 3: Ideale schrijfplek en smoezen Beschrijf voor jezelf de ideale plek en situatie waar je ongestoord jezelf kunt zijn en schrijven. Het je een schrijfdroomplek?Beschrijf ook je reële schrijfplek. Bekijk welke voorwaarden eigenlijk smoezen zijn om maar niet te hoeven beginnen.Zoek vervolgens uit wat voor jou werkelijk reële voorwaarden zijn om te kunnen schrijven. (Bijvoorbeeld een eigen schrijfhoek met computer, minstens twee uur onafgebroken kunnen werken, het huis een beetje aan de kant, koffie binnen handbereik…)Maak een plan voor je eigen schrijven en de organisatie van je schrijfvoorwaarden.

Aanloopgekeutel hoort erbij Tenslotte: aanloopgekeutel hoort erbij. Het is geen gebrek aan discipline, maar het is een noodzakelijk onderdeel van het schrijfproces. Probeer het te accepteren en bekijk voor jezelf welke startrituelen je nodig hebt. Neem daar dan ook de tijd voor. Het functioneert werkelijk als het ‘warmlopen’ voor de klus, het opstarten van de schrijfmotor. Vaak loop je opruimend al na te denken over wat je gaat schrijven. En ook tijdens het schrijven zelf zijn pauzes noodzakelijk om de motor draaiend te houden. Loop een rondje door het park, doe wat oefeningen, doe een boodschap, maar blijf wel in de concentratie van je taak. Dat al dat uitstellen ook erbij hoort, is voor mij in elk geval steeds opnieuw een troostrijke gedachte.

Er zijn ook schrijfblokkades die heel andere oorzaken hebben. De oorzaak ervan kan in jezelf liggen: heb je genoeg zelfvertrouwen, voel je je onzeker, heb je akelige ervaringen opgedaan met schrijven, heeft het te maken met je achtergrond, schoolervaringen of je persoonlijke verleden? Op deze zaken kom ik in een volgend Snipperbericht terug. Wordt vervolgd dus.

José Franssen (30-8-2015)